KORONA VİRÜS MÜCADELESİ (I) TEMEL KAVRAMLAR(*)

KORONA VİRÜS MÜCADELESİ (I)

TEMEL KAVRAMLAR(*)

Çin merkezli olarak bildiğimiz  COVİD-19  KORONA VİRÜSÜ ile tüm dünya ülkeleri gibi bizde seferberlik ölçüsünde bir  mücadele(savaş) içindeyiz. Bu mücadelenin galibi  İNSAN(lık) olacaktır. Lakin mutlaka bir bedel ödenecek. Ülkemizin ve hepimizin hedefi en az bedel ile sonuca ulaşmaktır. Hedefimizin gerçekleşebilmesi için  TESPİT- TEŞHİS-TEDAVİ üçlüsünü en iyi şekilde yapabilmemize bağlı olduğunun bilinmesi şarttır. Tanı-teşhis-tedavi üçlüsü sadece tıbbi iş ve işlemler için kullandığımız bir formül olmayıp kişisel ve toplumsal hayatımızın her alanında uygulamalıyız.

21 yüz yılın ilk çeyreğinde yaşadığımız SARS-MERS,EBOLA, H1N1,EBOLA viral enfeksiyon salgınlarını atlatmışken halen tüm insanlığın mücadele ettiği  COVİD-19 KORONA VİRÜS PANDEMİSİNİ az hasarsız atlatmaya çalışıyoruz. Ve biliyoruz ki  ARTIK HİÇ BİR ŞEY ESKİSİ GİBİ OLMAYACAK. Sağlığımızdan  sosyal hayatımıza, ekonomimizden kültürel yaşantımıza ,temizlik anlayışımızdan çevreciliğe, siyasi hayatımızdan yönetim şekillerimize, ahlak anlayışımızdan adalet anlayışımıza kadar her şey değişecek. Bu değişim bireysel olacağı gibi ulusal ve uluslararası değişimleri de tetikleyecektir. İnsanlık tarihi için İsa'nın doğumunun MİLAT kabul edildiği  gibi yeni bir MİLAT kabul edileceği kesin. Oluşacak olan MİLADIN komplo teorileri ile izahını yapanların olduğunu da göz ardı etmemek gerekir. Çünkü İNSANIN KENDİNE YAPTIĞI KÖTÜLÜĞÜ BÜTÜN DÜNYA  TOPLANSA YAPAMAZ  sözü boşuna söylenmemiştir.

Tanı-teşhis-tedavi üçlüsünün üçünün de DOĞRU yapılması başarıyı getirir. Bu açıdan ilk adım DOĞRU TANI koymak olmalıdır. Bunun için ,kullandığımız kelime ve kavramları doğru bilmek gerekir.

VİRÜS; Aynı anda hem canlı hem de cansız özelliklere sahip biyolojik varlıklardır. Kendi kendilerine YAŞAMA ve ÇOĞALMA  özellikleri yoktur. Yaşamlarını sürdürebilmek ve çoğalmak için MUTLAKA BİR KONAKÇI bir organizmaya  ihtiyaç duyarlar. Bu özellikleri onları  çok tehlikeli yapabileceği gibi  çok basit yollarla yok olmalarını da sağlar. Yaşam bulgularını gösterebilmek için mutlaka başka bir organizmaya ihtiyaç duyarlar. Bir yerden bir yere kendi başlarına hareket edemezler. Mutlaka bir TAŞIYICIYA ihtiyaç duyarlar. Çoğalırken oto kontrolleri olmadığı için her zaman aynı özelliklere sahip yeni virüsler oluşmaz. Oluşan yeni virüsler daha karmaşık veya daha basit olabilir. Cansız ortamda varlıklarını sürdürebilme süreleri de kuluçka süreleri de  çok kısa sürelerden günlere-aylara kadar farklılık arz eder. Virüsler, hayatlarını sürdürebilmek ve çoğalabilmek için hedef seçtikleri hücre çeşidine göre doku ve organlarda bir çok hastalığa sebep olurlar. Bu hastalıklar; gribal enfeksiyondan zatürreye, ishal kusmadan cilt hastalıklarına, kan hastalıklarından  kanser  hastalıkları da olmak üzere çok çeşitli hastalıklara sebep olabilirler. Virüslerin sahip oldukları tüm bu  özellikler onları hem ÇOK KARMAŞIK-TEHLİKELİ  hem de ÇOK BASİT-TEHLİKESİZ yapar. Dünyayı da ülkemizi de kasıp kavuran  COVİD-19 ile mücadele için virüsü her yönüyle tanıyabilmek  başarının olmazsa olmazıdır.

ANTİSEPTİK; Canlı doku ve yüzeyleri her türlü mikroplardan (bakteri-virüs-mantar vs) temizlemek için kullanılan KİMYASAL maddelerdir.

DEZENFEKSİYON         ; Cansız yüzeylerde hastalık yapma özelliği  bulunan tüm mikrop-patojenlerin temizlenmesi işlemi. Bu işlem için kullanılan malzemelere de DEZENFEKTAN denir.

DEZAVANTAJLI GRUP ;Toplum içinde kendini etkenden (virüs-bakteri vs) korumakta zorlanan ve/veya hiç koruyamayan gruplar.Bebekler,çocuklar,yaşlılar,sistemik hastalığı olanlar gibi.

EPİDEMİYOLOJİ; Toplumlarda var olan hastalık-kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme sıklığını ve bunları etkileyen  faktörleri inceleyen BİLİMİN adı olup bu işi yapanlara da EPİDEMİYOLOG denir.

FİLASYON ; “Saha incelemesi/filyasyon” Kaynağın ve etkenin belirlenmesine yönelik çalışma yapılması ve/veya temaslılar dahil koruma ve kontrol önlemlerinin alınmasıdır.

İZOLASYON; Enfekte olup kuluçka dönemi veya hastalık döneminde başka hastalara ve/veya sağlıklı insanlara mikropları bulaştırmamak için oluşturulan FİZİKSEL ÖNLEMLER.

SOSYAL İZOLASYON; Etkenin bulaştırıcı özelliklerine göre insanlar arasında olması gereken FİZİKİ UZAKLIK.

KARANTİNA; Bulaşıcı hastalığa maruz kalma şüphesi olan insan ve hayvanları  kuluçka döneminin en uzun süresi   kadar bir zaman dilimi için hiç kimse ile temas etmemesi için alınan  FİZİKSEL TEDBİR ve faaliyetler.Korona virüsünün kuluçka süresi en fazla gün olduğu için bu günlerde  14 günlük karantinalar uygulanıyor.

MORTALİTE; Belirli bir toplumda belirli bir hastalığa bağlı ölüm sayısı veya orantısı.

PANDEMİ; Dünyada birden fazla ülkede veya kıtada çok geniş alana yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıklara verilen genel isim.

PANDEMİ DALGASI;Yeni bir etkenin(virüs-bakteri vb) dolaşımı ile başlayan ,hızla yayılan ,şiddeti giderek artan ve çok sayıda insanın ölümüne ve-veya sakat kalmasına sebep olduktan sonra etkisinin ve bulaşıcılığının kaybolduğu SÜREÇ.

PROFİLAKSİ; Etkenle karşılaşma ihtimali olan kişileri korumak için yapılan uygulama ve  işlemler.

RİSK İLETİŞİMİ; Risk analizi sürecinde ,değerlendirme yapanlar, yöneticiler, ilgili tarafların tehlike,risk ,riski etkileyen faktörler ve riskin algılanması hakkındaki görüş ve değerlendirmelerin, alınan kararların açıklanmalarını da kapsayacak şekilde bilgi ve düşüncelerin  paylaşımıdır.

SALGIN; Belirli bir toplumda belirli bir zaman diliminde ve belirli bir enfeksiyon hastalığına yakalanan insan sayısında beklenenden fazla oluşan artış durumudur.

SÜRVEYANS; Belirli bir amaca yönelik veri toplama ,toplanan verilerin analizi, yorumlanması ve rapor edilmesi halini oluşturan dinamik süreç.

SAHRA HASTANESİ; Sahra hastaneleri felaket mağdurlarına güvenli sağlık hizmetleri sunmak için önceden belirlenmiş, güvenli bölgelerde hastaların tedavisini sürdürmek amacıyla afetlerden sonra kurulan geçici hastanelerdir. Dünya Sağlık Örgütü hastanelerin hasar görmediği ve çalışmasında risklerin saptanmadığı durumlarda yeni bir sahra hastanesinin kurulması önermese de birçok afet durumunda hastaneler ya hasar görür ya da kullanılması riskli hale gelir. Böyle durumlarda risk analizi yapılarak belirlenen uygun alanlarda idari, hastaneye kabul, operasyonel, lojistik ve insani yardım hizmetleri birimlerini de içeren sahra hastaneleri kurulmalıdır. Sahra hastanesinin yapısında bulunması gereken birim ve bölümler, kullanılabilecek malzemeler felâketin büyüklüğüne, ulusun ve hastanenin mali kaynaklarına bağlı olarak değişir. Sahra hastaneleri kurulum amacı ve sürelerine baktığımızda; erken tıbbi bakımda 48 saatlik, ileri tıbbi bakımda 15 gün veya hasarlı tesislerin yerine, inşa/onarım süreci boyunca geçici bir tesis olarak iki aydan iki yıla veya daha fazla süre boyunca hizmet vermeye devam edebilir. “Afetlerde Acil Tip Hizmetleri Afetlerde Sahra Hastanesi Türkiye Klinikleri 2019”

SOSYAL MOBİLİZASYON; Toplumun bir konuya yönelik ilgi ve bilgisini artırmak için yapılan bilgi tanıtım faaliyetleri.

SUŞ; Bir bakteri veya virüsün farklı alt türlerinin aralarında genetik farklılıklar bulunan gruplarına verilen ad.

TEMASLI KİŞİ; Olası/kesin vaka ile bulaştırıcı olduğu dönemde, hastalığın bulaş yolu özelliklerine göre hastalığı kapma ihtimali olan süre ve şekillerde bir arada olan kişi. Aynı ev,  işyeri, aynı ortak mekanı paylaşma gibi haller.

TOPLU YAŞAM ALANLARI;Enfeksiyonun bir anda bir çok kişiye bulaşma ihtimali olan yerler.Askeri birlikler,pansiyonlar,cezaevleri,yurtlar, geçici barınma yerleri gibi.

TRİYAJ ;Hastalara tıbbi müdahale önceliklerini belirleme yöntemi.Hastanın yaşama sansı,durumunun aciliyeti,sağlık müdahele gücü gibi unsurlar göz önüne alınarak hazırlanır.

VAKA YÖNETİM ALGORİTMASI; Yetkililer tarafından hazırlanan ve oluşturulmuş vaka tanımına uyan hastalar için TANI-TEDAVİ-TEMASLI TAKİP protokollerini içeren karar destek şemalarıdır. Özellikle pandemilerde  hazırlanan şema dinamik bir süreç ile yönetilerek üzerinde değişiklikler yapılır.

VENTİLATÖR;İhtiyaç duyan hastalara mekanik olarak hava desteği sağlayan ve yoğun bakım ünitelerinde kullanılan tıbbı solunum destek cihazıdır.

VİRÜLANS; Enfeksiyon oluşturan mikroorganizmanın konağın dokularına yerleşme yeteneğine göre ve/veya neden olduğu hastalığın şiddetine göre HASTALIK OLUŞTURMA YETENEĞİNİN ÖLÇÜM DEĞERİDİR.

YOĞUN BAKIM ÜNİTESİ ; Hayatı tehdit eden, kritik bir hastalık varlığında hastaların yakın takip ve tedavilerinin yapıldığı özel ünitelerdir. Y.B.Ü. hastane içerisinde özel yapılandırılmış ve haftanın her günü 24 saat destek veren ileri teknoloji ile(; solunum cihazı, kalp ritm düzenleyici cihaz, diyaliz cihazı gibi yaşamsal destek cihazları) donatılmış her türlü acil girişimin yapılması için hazırlıklı ünitelerdir .

Bu tanımlamalara göre KORONA VİRÜSLE yapılan mücadelede ülkemiz ve dünya neleri yapabildi neleri yapamadı değerlendirmesini yapmak gerekir.

Korona virüs için dezavantajlı grup olan 65 yaş üstü vatandaşlarımız ve sistemik hastalığı olanlar ile virüse taşıyıcılık yapmaya gönüllü, kanları hızlı akan 20 yaş altı gençlerimiz ve acil işi olmayanlar EVDE KALARAK İZOLASYONU sağlamalı. Ellerimizi sık sık yıkayarak derimizi temiz tutmalı, kapı kolları ile sık kullanılan yüzeyleri normal dezenfektanlarla temizlemeli, sokağa çıktığımızda maskemizi takarak olası virüs yayma etkimizi azaltmalıyız(TAŞIYICI OLMAMAK). Bu sayede virüsle mücadelede kendi elimizde ve irademizde olan VİRÜSE YAKALANMAMA gücümüzü kullanmalıyız.

EVDE KAL-ELLERİNİ YIKA-DIŞARIDA MASKENİ TAK-SOSYAL MESAFEYİ KORU 20.04.2020 Kdz.EREĞLİ

(*)T.C.Sağlık Bakanlığı  Halk Sağlığı Gn Md. PANDEMİ İNFLUENZA ULUSAL HAZIRLIK PLANI Ankara- 2019